Podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy

Chemiczna metoda zwalczania pozwala uzyskiwać szybkie efekty, które nie sposób otrzymać za pomocą metod: agrotechnicznych, mechanicznych, fizycznych czy biologicznych. Do zalet tej metody należą łatwość przeprowadzenia zabiegu oraz jej wysoka opłacalność. Wreszcie można ją zastosować do ratowania zbiorów wówczas, gdy choroba czy szkodnik wystąpiły już w dużym nasileniu. Wraz z wprowadzeniem środków ochrony roślin przed szkodnikami i chorobami wyłaniają się jednak coraz to nowe problemy. Metoda chemiczna jest bronią obosieczną, ponieważ zagraża zdrowiu człowieka, jeżeli posługuje się nią niewłaściwie, nieumiejętnie i nieracjonalnie. Groźny jest także pośredni wpływ środków chemicznych na zdrowotność ludzi i zwierząt —- przez zatrute rośliny oraz glebę i wodę. Dlatego tak duże znaczenie przywiązuje się do używania środków szybko rozkładających się w środowisku. Nierzadko też środek skutecznie zwalczający szkodnika lub grupę szkodników niszczy również pożyteczną faunę, naruszając równowagę biologiczną w przyrodzie. Brak naturalnych wrogów powoduje — w razie zaprzestania walki chemicznej — masowe rozmnażanie się szkodników w latach następnych. Powstałe wówczas szkody są olbrzymie. Należy bowiem pamiętać, że o masowych pojawach szkodników decydują przede wszystkim warunki atmosferyczne, dostatek pożywienia i liczebność wrogów naturalnych. Wszystkie środki chemiczne stosowane do zwalczania chorób i szkodników są mniej lub bardziej szkodliwe albo trujące dla ludzi i zwierząt gospodarskich, przy czym istnieje kilka dróg przedostawania się trucizn do ich organizmu. Trucizny najłatwiej przenikają przez otwarte rany i wraz z krwią rozchodzą się po całym organizmie. Na ogół jednak wszelkie skaleczenia są chronione opatrunkiem i ta droga nie odgrywa większej roli. Drugą najczęstszą drogą przenikania trucizn jest powierzchnia skóry rąk, twarzy i szyi, toteż podczas sporządzania cieczy użytkowej, podczas zabiegu i po nim należy zachować dużą ostrożność. Należy pracować w rękawicach gumowych, okularach ochronnych lub maskach gazowych ze specjalnym pochłaniaczem albo w respiratorach. Na ubranie robocze trzeba ponadto nakładać skafander ochronny, który zdejmuje się zaraz po zabiegu, gdyż nie stanowi przeszkody dla par trucizn. Trzecią drogą jest układ oddechowy. Wdychanie pary środków chemicznych, zwłaszcza podczas sporządzania cieczy użytkowej, mogą spowodować zatrucie. Dlatego też naczynia z preparatami należy otwierać ostrożnie, unikać ich rozlewania, rozpryskiwania lub rozpylania, preparaty mieszać z wodą w zbiorniku po jego szczelnym zamknięciu. Opryskiwanie lub opylanie powinno być wykonywane przy słabym wietrze, a kierunek posuwania się powinien być taki, aby wiatr nie znosił kropelek cieczy lub cząstek pyłu na obsługę lub konie. Przeprowadzanie opryskiwań środkami chemicznymi przy silnym wietrze jest zabronione również dlatego, że znosi on preparat na sąsiednie plantacje, np. przeznaczone na paszę lub na konsumpcję, albo też na kwitnące rośliny miododajne, co grozi zatruciem ludzi, zwierząt gospodarskich i pszczół. Trucizny dostają się też łatwo do organizmu przez przewód pokarmowy. Ileż to razy pracownicy obsługujący aparaturę, lekceważąc elementarne zasady bezpieczeństwa, palą podczas opryskiwania papierosy, spożywają posiłki, a nawet piją alkohol. Połykają oni niekiedy duże ilości trucizn, których szkodliwe działanie nie zawsze ujawnia się zaraz po wykonaniu zabiegu. Objawy chorobowe bowiem występują niekiedy później, jeżeli trucizna nagromadza się stopniowo w organizmie. Dlatego podczas pracy ze środkami chemicznymi zabrania się palenia papierosów i spożywania posiłków. Posiłki należy spożywać w przerwach, po uprzednim dokładnym umyciu rąk i twarzy w ciepłej wodzie z mydłem. Zatkanych końcówek (dysz) na belkach opryskiwacza nie wolno przedmuchiwać, aby trucizna nie dostała się do ust. Zaprawianie ziarna zbóż i nasion innych roślin należy przeprowadzać w zaprawiarkach, które zapobiegają dostawaniu się rozpylanych środków do nosa, gardła i na ubrania. Zaprawione nasiona nie nadają się do spożycia ani do skarmienia inwentarzem. Nie wysianą resztkę zaprawionych nasion trzeba zniszczyć. Szczególne środki ostrożności należy zachować przy rozkładaniu przynęt lub gotowych trutek przeciwko myszom i szczurom w pobliżu zabudowań lub w zabudowaniach. Zużyte opakowania wraz z resztkami trucizn trzeba zakopać z dala od studzien i innych zbiorników wodnych. Używanie opakowań po środkach chemicznych do przechowywania produktów spożywczych jest niedopuszczalne, gdyż może grozić zatruciem. Instytucje świadczące usługi z zakresu ochrony roślin powinny niszczyć przeterminowane środki i opakowania w specjalnych mogilnikach. Po przeprowadzonym opryskiwaniu trzeba aparat przepłukać wodą z dodatkiem sody do prania, a wodę użytą do płukania zlać do dołów z dala od studzien i zbiorników wodnych. W przeciwnym razie resztki trucizn mogą wraz z wodą deszczową dostać się do wody pitnej. Na plantacjach opryskiwanych czy opylanych nie wolno przez co najmniej dwie doby wykonywać żadnych prac pielęgnacyjnych, a przez 7—60 dni, zależnie od zastosowanego środka, wypasać bydła. Dotyczy to również pól sąsiednich. Niezwykle ważne dla bezpieczeństwa ludzi i zwierząt gospodarskich jest ścisłe stosowanie środków ostrożności podanych na opakowaniach preparatów, a zwłaszcza karencji. Karencja jest to liczba dni, które muszą upłynąć od ostatniego zabiegu wykonanego danym preparatem do momentu zbioru roślin (głównie ich części jadalnych), aby resztka preparatu rozłożyła się na roślinach. Karencję ustalono dla wszystkich środków chemicznych stosowanych w Polsce. Niekiedy zdarza się, ze rolnicy i ogrodnicy stosują preparaty o długiej karencji tuż przed zbiorem owoców i warzyw. Istnieje wprawdzie możliwość wykrycia każdej trucizny na roślinie i w roślinie, trudności techniczne nie pozwalają jednak prowadzić stałej kontroli płodów rolnych i ogrodniczych skupowanych przez nasz handel. Toteż bezpieczeństwo konsumentów zależy często od poczucia odpowiedzialności producenta. Zagadnienia związane z zatruwaniem pszczół na skutek niewłaściwego stosowania środków chemicznych uwzględnia rozporządzenie Ministrów Rolnictwa i Zdrowia. Nie wolno opryskiwać lub opylać kwitnących plantacji (z wyjątkiem grochu i peluszki), ani pól, na których występują kwitnące chwasty. Rośliny w fazie kwitnienia można opryskiwać (opylać) wyłącznie środkami uznanymi za mniej szkodliwe, jak Thiodan, Pirimor, Toxaphen i Zolone, tylko w godzinach przedwieczornych, gdy pszczoły kończą oblot.